Vesti

U foajeu partera Velike scene, u sredu 20. novembra, otvorena je izložba "Narodno pozorište uoči prvog svetskog rata", autorke Ane Tomić.

Obraćajući se prisutnima, autorka je objasnila da je u pitanju izložba koja je postavljena povodom premijere predstave "Srpska trilogija" kojom Narodno pozorište započinje obeležavanje 100 godina od početka Prvog svetskog rata.
- Moja zamisao je bila da informišem publiku o događajima uoči samog izbijanja rata, zato što smatram da se o tom periodu veoma malo zna. Još tada, Narodno pozorište u Beogradu bilo je kulturna institucija evropskih vrednosti, sa reformatorskom upravom koju su predvodili Milan Grol i Milan Predić. U to vreme, oni su kod nas prvi put angažovali školovanog reditelja. To je bio Aleksandar Ivanovič Andrejev, učenik čuvenog Stanislavskog - podsetila je, između ostalog, Ana Tomić, koja je kustos Muzeja Narodnog pozorišta.
Pored fotografija iz tog perioda, postavkom su obuhvaćeni i brojni plakati predstava Narodnog pozorišta iz sezone 1913/1914.
Direktor Muzeja Narodnog pozorišta u Beogradu Dragan Stevović zahvalio se kolegama iz Muzeja pozorišne umetnosti Srbije koji su pomogli realizaciju ove izložbe koju će publika moći da pogleda svaki put uoči izvođenja "Srpske trilogije". (više o predstavi možete pročitati OVDE)
M.B.


Tekst objavljen u katalogu izložbe:

Evropeizacija u srpskom pozorištu počinje krajem 19. i početkom 20. veka kroz novine u repertoaru, umetničke rukovodioce, režiju, scenografiju, glumački stil, kao i nove ukuse i zahteve kritičara. Domaća kulturna javnost je pratila raznovrsna evropska zbivanja zahvaljujući pozorišnim stvaraocima koji su se školovali i usavršavali u Parizu, Berlinu, Pragu i Moskvi.
Početkom 20. veka na sceni Narodnog pozorišta su gostovale trupe evropskih pozorišta, što je omogućavalo da se publika upozna sa novim umetničkim tokovima i glumačkim izrazima, kao i da se uspostave nova kritička merila u krugu stvaralaca.
Na preobražaj srpskih intelektualnih snaga i građanske klase, a šire posmatrano i celokupnog kulturnog života Srbije, uticale su tendencije evropskog modernizma na raznim poljima društveno-političkog, kulturnog i nacionalnog života.
Tokom prvih četrnaest godina 20. veka dolazilo je do čestih promena ministara prosvete kao i uprava Narodnog pozorišta.
U januaru 1911. godine su vraćeni na mesto upravnika – Milan Grol i mesto dramaturga – Milan Predić, koji 1. oktobra iste godine angažuju Aleksandra Ivanoviča Andrejeva, učenika Stanislavskog, za glavnog reditelja i direktora pozornice. Dolaskom ovog školovanog umetnika, stvoreni su uslovi da se režiji kao kreativnom činu dâ značajnije mesto u stvaranju predstave.
Zajedno sa njim je angažovan i prvi profesionalni scenograf, Vladimir V. Baluzek, što ukazuje na činjenicu da se i ovom kreativnom elementu u stvaranju predstava počinje obraćati više pažnje.
Godinu dana kasnije, 12. aprila 1912, na mesto glavnog reditelja dolazi Milutin Čekić, prvi srpski školovani reditelj.
U Godišnjaku Kraljevskog srpskog narodnog pozorišta za 1912/13. sezonu, stajalo je: 14. aprila 1912, ukazom Nj. V. Kralja, Milutin Čekić, pisar Ministarstva Prosvete i pitomac Narodnog pozorišta, postavljen je za reditelja Narodnog pozorišta VI klase.
U ovom periodu je pažnja posvećena i obeležavanju jubileja značajnih pozorišnih stvaralaca kojima se na taj način odaje priznanje i potvrđuje njihovo mesto u istoriji našeg pozorišta i srpskoj kulturi. 
Zahvaljujući svim navedenim okolnostima, Narodno pozorište se u godinama pred Prvi svetski rat razvija u veliku umetničku ustanovu evropskih vrednosti kroz savremenu organizaciju, bolju inscenaciju – zahvaljujući školovanim rediteljima, slikarima-scenografima, dirigentima, kompozitorima – i kvalitetnom glumačkom ansamblu.
Narodno pozorište je izvodilo predstave do kraja juna 1914, kada je viša sila prekinula 45-godišnji rad Pozorišta i ostatak jubilarne godine je protekao u ratnom vihoru.

„Više od četiri godine posle toga neće se paliti rampa niti čuti šumni aplauz i pokliči u ovoj sali... Pozorište je ostalo pusto.“ (Borivoje S. Stojković, Istorija srpskog pozorišta od srednjeg veka do modernog doba).

Rad najznačajnije reformatorske uprave Grol-Predić (1911–1914) prekinut je u zaletu umetničkih ostvarenja i kreiranja čvrstih temelja modernog pozorišta. Pošto Grol nije bio vojni obveznik, on 1914. odlazi u Švajcarsku, dok Predić kao oficir stupa u vojsku, odakle se vratio ovenčan najvišim vojnim odlikovanjem za hrabrost.
Andrejev i Baluzek se vraćaju u Rusiju, a državne ustanove i Vlada odlaze za Niš, privremenu ratnu prestonicu Srbije. Deo beogradskih glumaca je mobilisan, dok je deo nastavio da igra u „Sinđeliću“ u Nišu kao i u Narodnom pozorištu u Skoplju.
Period od kraja 19. veka pa sve do 1914. godine, bio je period brzog umetničkog uspona Narodnog pozorišta u kojem su glumačke velikane kakvi su bili Toša Jovanović, Miloš Cvetić, Milka Grgurova i druge, sa uspehom zamenili mladi i talentovani glumci Dobrica Milutinović, Božidar Dimitrijević, Marija Taborska, Jelena Petković-Milutinović, Olga Ilić i Bogoboj Rucović.
Angažovanje Aleksandra Ivanoviča Andrejeva iz Moskve, Vladimira Baluzeka, a kasnije i Milutina Čekića, podržano je i od strane kritike koju tada pišu pored ostalih i Jovan Skerlić, Jevta Ugričić, Kosta Luković i Milutin Bojić. Sav taj zamah umetničkih ostvarenja i kreiranje čvrstih temelja modernog pozorišta bio je prekinut napadom Austro-Ugarske na Srbiju i Prvim svetskim ratom. Neki članovi pozorišta tada stradaju, neki odlaze u zarobljeništvo, a neki od njih uzimaju učešće u srpskim vojničkim pozorištima. Sama zgrada Narodnog pozorišta je oštećena u ratu, ali su već u decembru 1918. prve improvizovane predstave igrane u bioskopu „Kasina“. U obnovljeni Manjež Narodno pozorište se uselilo januara 1920, a u obnovljenoj velikoj zgradi rad je nastavljen 6. juna 1922. godine.

Poslednja glumačka trupa pred obustavu rada 1914:

Značajno je navesti sve umetničko osoblje Narodnog pozorišta za vreme uprave Grol-Predić, jer za tu poslednju sezonu nije izdat pozorišni Godišnjak. U pozorištu su radili reditelji Aleksandar Andrejev i Milutin Čekić, dirigenti Stanislav Binički i Stevan Hristić, scenograf Vladimir Baluzek, a glumačku trupu su sačinjavali: Emilija Popovićeva, Zorka Todosićka, Vukosava Jurković, Persida Pavlovićka, Marija Taborska, Jelena Milutinovićka, Žanka-Živana Stokićka, Leposava Todorovićka, Jelena Đurđevićka, Milica-Mica Bandićeva, Zorka Zlatkovićka, Ana Vrbanićka, Ljubica M. Stojčevićka, Ljubica D. Gošićka, Vukosava Kostić, Vidosava Mihailović, Olga Osvaldova, Ružica Brožova, Zorka Popović, Zorka Popadić, Pera Dobrinović, Ilija Stanojević, Milorad Gavrilović, Milorad Petrović, Aleksandar Milojević, Ljubomir Stanojević, Vitomir Bogić, Dragoljub Sotirović, Vojislav Turinski, Milan Stanković, Dobrivoje Milutinović, Božidar Šaponjić, Nikola Slankamenac, Dragoljub Gošić, Miodrag-Mika Ristić, Voja Jovanović, Radoslav Vesnić, Boško Nikolić, Radovan-Raja Bojić i Rudolf Fejfar. Ova trupa, znatno proređena, okupiće se posle rata.